|
ҳамда бу воқе мос келадиган лафз ва маъноларни билиш, сўнгра унинг баҳс мавзуини идрок этиш даркор. Умуман идрок этишнинг ўзи етарли эмас, балки куллий ва жузъий жиҳатидан муфассал идрок этиш лозим. Бундан идрок этишни тасаввур қилиш мақсадида Қуръоннинг алоҳида сўзлари ва сўз бирикмалари ва уларнинг ишлатилиш жиҳатидан ҳамда араб тилидаги адабий нуқтаи назаридан Қуръоннинг воқесини қандай қилиб муфассал идрок этишга эътибор қаратмоқчимиз.
Қуръоннинг воқеси алоҳида сўзлари жиҳатидан текширилса, унда ҳақиқий луғавий маъно ва мажозий луғавий маъно мувофиқ келадиган сўзлар мавжудлигининг гувоҳи бўламиз. Гоҳида луғавий ва мажозий маъно бирга ишлатилиши мумкин бўлиб, кўзда тутилган маъно сўз бирикмасидаги қарина орқали билинади. Гоҳо луғавий маънога аҳамият бермай, мажозий маъно ишлатилади ва ундан мақсад луғавий эмас, мажозий маъно бўлади. Баъзан Қуръонда алоҳида сўзлар фақат луғавий маънода келиб, мажозий маънода ишлатилмаганининг гувоҳи бўламиз, чунки бунда луғавий маънодан бурадиган қарина мавжуд эмас. Қуръонда яна шундай алоҳида сўзлар мавжудки, луғавий маънога ва янги шаръий маънога мос келади, ҳақиқий ва мажозий луғавий маънога эмас, ва турли оятларда ҳам луғавий маънода, ҳам шаръий маънода ишлатилади. Бу иккаласининг қайси биридан асл маъно кўзланганини оятнинг сўз бирикмалари белгилайди ёки фақат шаръий маъно мос келиб, у луғавий маънода ишлатилмайди. Масалан, Оллоҳ Таолонинг:
حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ
– „То бир шаҳар аҳлининг олдига келиб“, [18:77]
أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ
– „… бу шаҳардан озод қил“, [4:75]
деган каломидаги шаҳар сўзи фақат луғавий маънода ишлатилган. Гоҳида шаҳар сўзи мажозий маънода ишлатилади. Масалан, Оллоҳ Таолонинг:
وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ الَّتِي كُنَّا فِيهَا
– „Биз бўлиб қайтган шаҳардан сўраб суриштиргин“, [12:82]
оятида эса шаҳар эмас, шаҳар аҳли сўралади ва у мажозий маънода ишлатилган. Оллоҳ Таоло:
وَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا
– „Қанчадан-қанча қишлоқ-шаҳарлар борки, ўз Парвардигорлари амридан бош тортгандирлар“ [65:8]
дан ҳам шаҳар аҳли ирода қилинган. Шунга ўхшаш яна Оллоҳ Таолонинг:
أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ
– „Агар сизлардан биров ҳожатхонадан чиққан бўлса“ [5:6]
деган каломида «ғоит» пастлик жой деган асл маъносидан ҳожат чиқарадиган мажозий маънога бурилган, чунки ҳожат чиқариш учун паст жойга борилади, демак мажозий маънони ишлатиш устун келиб, ҳақиқий маъно унутилди. Оллоҳ Таолонинг ушбу:
204-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260